فرانس شاپ: فروشگاه عطر |
«اصول علمی و کاربردی عطرسازی» نام کتابی ترجمه شده از حسن بیرانوند با عنوان اصلی: Perfumery: Practice and Principles می باشد که منبعی مناسب و ارزشمند برای افرادی است که به تلفیق هنر و علم و همچنین صنعت عطرسازی علاقمند هستند. این کتاب کاملاً کاربردی، مهارت ها و فنون پایه عطرسازی، مهارت های استشمام، مواد اولیه عطاری، آموزش و طبقه بندی مواد اولیه عطرها، آکوردهای گل بو، ساختار عطر، استفاده از بیس ها، توارث (نژاد) عطرها، اصول و شاهکارهای عطاران سراسر جهان و بسیاری از دغدغه های علاقمندان به صنعت عطر و ادکلن را در 244 صفحه بیان می کند. نویسنده اول این کتاب «رابرت آر کالکین» و نویسنده دوم آن، «جی استفان جلینک» هستند که نسخه اصلی آن توسط انتشارات معتبر وایلی-Wiley به چاپ رسیده است. در ضمیمه شماره دوم این کتاب نیز فهرست عطرها ذکر شده است.
پیشگفتار مترجم:
افتخار آن را دارم که پس از ارائه کتاب اول با نام “شیمی ترکیبات معطر”، کتاب دوم را به شما گرامیان تقدیم کنم. کتاب حاضر ترجمه کتاب Perfumery Principles & Practice است. کتاب دوم نیز همانند کتاب نخست با دقت بسیار برای پاسخگویی به نیازهای اولیه جامعه عطری ایران برای آشنایی با دانش ساخت عطر، انتخاب و ترجمه شده است.
این کتاب توسط دو معلم و محقق برجسته صنعت عطرسازی دنیا نوشته شده است که تجربه های عملی فراوان خود را با نگاهی علمی و به روز ارائه کردهاند. همچنین مؤلفین محترم مبانی لازم برای عطرسازی را به شیوهای روان و در عین حال سخاوتمندانه بیان کردهاند. نگاه آنها در تألیف کتاب، نگاهی مبنایی و جامع و بسته به مورد با تحلیل تاریخی توأم می باشد. تعابیر آنها از موارد مختلف زیبا، دقیق و غیر اغراق آمیز است؛ به گونه ای که با پردازش اصول مرتبط با هر بحث به صورتی شیرین و جذاب- برای افرادی که به صورت تخصصی مباحث مربوط به عطرسازی را پیگیری می کنند- به رشته تحریر در آورده اند. کتاب حاضر در ۵ بخش و ۲۰ فصل با ضمائم و پیوستهای کاربردی، ابتدا به ویژگیهای یک پرفیومر که همان طراح عطر می باشد و سپس شناخت خود عطر و مبانی فرموله کردن آنها می پردازد و سپس عطرهای مشهور را مورد بررسی قرار داده و به صورتی کاملاً کاربردی، اصول عطرسازی را از آنها برداشت میکند و به آموزش علمی و عملی ساخت یک عطر جدید می پردازد. باید دانست عطرسازی کاری بسیار ساده ولی در عین حال پیچیده می باشد؛ به طوری که برای طراحی عطر به چندین سال آموزش و کار سخت نیاز است. کتاب حاضر شما را به اسرار دنیای عطر می برد و اسرار مگوی این صنعت را که با پیشرفت علم برملا شدهاند، بیان می دارد. همچنین تغییرات تاریخی رخ داده در صنعت عطر را که منجر به پیشرفت های شگرف شده است، به صورت موردی بیان میکند. در این کتاب به صورت ویژه درباره دستگاه گازکروماتوگراف(GC) و آنالیز فضای فوقانی (MS) صحبت شده و تغییراتی که این دستگاه در معادلات و دنیای عطرسازی ایجاد کرده را بیان می کند و به ابعاد مختلف نقش آن در صنعت عطرسازی می پردازد. این کتاب چیستی عطر و ارگانیسم بویایی و فرآیند ادراک آن را مورد بحث قرار می دهد. همانطور که عطرسازی آمیزهای از هنر و علم شیمی و تجربه و الهام الهی و متافیزیک و سایر علوم است، مؤلفین محترم به درستی به آموزش کلی و جزئی نقش هر یک از این موارد در ساخت عطر پرداخته اند به طوری که برای هر شخصی دارای نکات بکر، کاربردی و آموزنده است.
پرداخت اصولی و قوی به موضوعات مختلف، منطق ساده و قابل فهم و نگارشی روان از مشخصات کتاب اصول عطرسازی است. کتاب حاضر زیبایی عطرسازی را در کلام و مفهوم خیلی خوب به مخاطب منتقل میکند و با ظرافت به تشریح این کالای لطیف و حس رویایی مرتبط با آن میپردازد. با مطالعه این کتاب ذهنیت شما درباره خیلی از مسائل مسلم انگاشته شده در بازار عطر تغییر میکند. برای مثال: یک طراح عطر لازم نیست حتماً شامه قوی داشته باشد یا اینکه حساسیت شامهها در قبال همه بوها یکسان نیست و یا اینکه استنشاق الکل شامه را موقتاً از کار میاندازد.
چنانچه می خواهید طراح عطر شوید، در این کتاب پیش نیازهای مورد نیاز برای پرفیومر شدن بیان شده است. همچنین اگر به هر نحو از فعالین صنعت عطر هستید، مطالب این کتاب برای شما آموزنده، جالب و کاربردی خواهد بود. شما با نکات بسیار زیبایی درباره عطر، عمل بوییدن، مواد اولیه، عطرهای مشهور، چگونگی کپی سازی و ساخت عطر، نکات مربوط به بازار و تبلیغات، مسائل اقتصادی، سلایق گوناگون، کاربرد عطر در محصولات مختلف، پایداری، فراریت، حلالیت، سازگاری و انطباق عطر در این کتاب آشنا خواهید شد. از مطالب جالب کتاب اصول علمی عطر سازی، بیان انواع روشهای بویایی ارگانیک و چگونگی مچینگ عطرها است. در این کتاب مواد اولیه طبیعی معروف و پرکاربرد و همچنین مواد مؤثره آنها و مواد سنتزی معطر مشتق از مواد طبیعی و طبقه بندی آنها در این کتاب به صورتی قابل فهم مورد بررسی قرار میگیرد. درباره آکوردهای پرفیومری و موارد مختلف مربوط به کاربرد آنها در محصولات، با بررسی مشکلات و نکاتی که باید رعایت شود، بحث شده است. درباره مثلث معروف نُت، نکات کاربردی و زیادی بیان میشود.
از نکات جالب دیگر کتاب آن است که به داستان طراحی عطرهای مشهور تا سال تألیف کتاب پرداخته می شود و نقش آنها در راهبری این صنعت مورد ارزیابی قرار میگیرد. همچنین تحولات شگرفی که این عطرها ایجاد کرده اند، مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. به اتفاقهای فی ما بین طراحی و ارائه عطرهای مشهور قرن اخیر پرداخته میشود و نوآوریها و تحولاتی که آن عطرها ایجاد کردهاند بیان میگردد و تأثیر و تأثری که این عطرها از هم و بر هم داشته اند مورد مطالعه قرار میگیرد. خواص فیزیکی و شیمیایی عطرها در محصولات و آزمونهای کاربردی به بحث گذاشته می شود؛ درباره ارتباطات بویایی بین گیاهان و جانوران صحبتهای جالبی مطرح میشود؛ مسائل مربوط به انسان و محیط زیست و واکنشهای منفی متأثر از نور و دما و سایر عوامل در عطرها، همه مورد بحث و بررسی قرار میگیرند.
امید داریم ترجمه حاضر کمکی باشد برای افرادی که به صنعت عطرسازی علاقمند هستند و رشد و توسعه آن را دنبال می نمایند.
در پایان لازم است از همه افرادی که در ترجمه، ویراستاری، صفحه آرایی، بازنگری علمی و چاپ «اصول علمی و کاربردی عطرسازی» ما را یاری رسانده اند، به ویژه سرکار خانم دکتر طاهره آل محمد، تقدیر و تشکر نمایم. امید است با حمایتهای مخاطبان محترم و فرهیخته این کتاب، گامهای بیشتری برای اعتلای صنعت عطر کشور برداریم.
مقدمه مؤلفان کتاب:
تجاری شدن کروماتوگرافی گازی و عرضه آن به بازار در حدود سی‌سال پیش، همانند زلزله ای بود که حرفه عطرسازی را دگرگون کرد. در سخنرانی‌ها، میزگردها و گفتگوهای خصوصی، مباحث داغی در مورد اینکه آیا این وسیله با توانایی فوق العاده ای که در تجزیۀ مخلوط های پیچیده دارد می تواند جایگزینی برای پرفیومرها باشد یا نه، شکل گرفت.
با بررسی های بیشتر، به تدریج همه دریافتند که گروماتوگرافی گاز هرچند در تجزیۀ مخلوط ها و کنترل کیفیت بسیار مفید است ولی تأثیر اندکی بر کار پرفیومر و ساخت عطر دارد. بنابراین این تلاطم به سرعت از بین رفت.
امروزه میدانیم که این نتیجه گیری ثانویه نیز به اندازۀ واکنش نخست با دستپاچگی همراه بوده است. دامنه اثرگذاری کروماتوگرافی گازی به تدریج و با عرضه ستونهای کپیلاری، طیف سنجی جرمی و روشهای تجزیه فضای فوقانی گسترش یافته و موجب ایجاد تغییرات عمیقی در کار روزمرهی عطرسازها گردید.
در بررسی این تغییرات، فقط بر روی برخی از آنها که مهمتر از بقیه هستند تأکید میکنیم: برچیده شدن پنهان‌کاری در فرمول ها، تشدید رقابت بین پرفیومرها، تغییرات سریع گرایشها و روندها، تسریع در گسترش عطرهای فاین در محصولات آرایشی و بهداشتی، بالا گرفتن نگرانیهای ایمنی و زیستمحیطی و بهبود شاخص های اندازه‌گیری عملکرد عطر.
فقط یک نسل پیش تر، کار پرفیومر و در کل صنعت عطرسازی غرق در پنهان کاری بود. دسترسی به کتاب فرمول ها تنها به چند نفر افراد مورد اعتماد محدود می شد. یک عطرساز در صورتی که موفق می شد با تلاش فراوان اطلاعاتی در رابطه با ترکیب یک عطر معروف به دست بیاورد این اطلاعات را برای خود نگاه میداشت و از اینکه آن را در اختیار سایرین قرار دهد خودداری می کرد. حتی تصور ارائه اطلاعات به مشتریان درباره فرمول عطرهایی که خریداری میکردند یک عمل کاملاً نابخشودنی بود.
امروزه این نگرش به کلی تغییر پیدا کرده است؛ چون حقیقت این است که در شرایط کنونی هر شخصی که به GC/MS دسترسی و تجربۀ کار کافی با آن را داشته باشد، در عرض چند روز خواهد توانست اطلاعات فراوانی درباره فرمولاسیون یک عطر پیدا کند. فرمول‌ها هنوز هم محرمانـه هستند ولی اهمّیت این محرمانه بودن به میزان زیادی کاهش یافته است. زیرا همه میدانند که چه مشتری و چه شرکت های رقیب هر زمان اراده کنند می توانند هر عطری را به دقت آنالیز نمایند. بنابراین مدتها است که ارائۀ فرمول به مشتریان اصلی و بزرگ به یک کار عادی مبدل گشته و همانند گذشته تعجب آور نیست.
از میـان رفتن پنهان‌کاری طبیعتاً منجر به تشدید رقابت و در نتیجه ایجاد تغییراتی در وجهۀ صنعت عطر شد. قبل از این تغییرات، شرکت هایی که حتی بهره وری پایینی نیز داشتند از حاشیۀ سود مناسبی برخوردار بودند؛ ولی امروزه تنها شرکت هایی خواهند توانست که در عرصه رقابت باقی بمانند که یا بهره وری بالایی دارند و یا بر بخش مشخصی از بازار تمرکز کرده اند. بررسی ها نشان می دهد که در یک بازۀ کوتاه مدت پنج ساله (از سال ۱۹۸۶ تا سال ۱۹۹۱) سهم ده شرکت بزرگ تولید کنندۀ عطر و طعم از بازار جهانی از کمتر از ۵۰% در سال ۱۹۸۶ میلادی به حدود دو سوم در سال ۱۹۹۱ میلادی افزایش یافته و این روند صعودی همچنان ادامه دارد. هرچند ظهور GC/MS نقش عمده ای در این تغییرات ایفا کرده است ولی بسیار ساده انگارانه می باشد که تمام این تغییرات را به حساب این تکنولوژی بگذاریم.
بدیهی است که فشارهای فزایندهای که برای افزایش بهره وری در صنعت عطر وجود دارد، کار طراحان عطر را نیز تحت تأثیر قرار داده است. این فشارها موجب ایجاد محدودیت برای طراحان عطر در انتخاب مواد اولیه و الزام وی به پذیرش نظر گروه های ارزیاب یا پنل‌های مصرف کننده دربارۀ کیفیت عطر و کشش بازار و استفادهی بهینه از ابزار (GC/MS) شده اند. کار بررسی ترکیب عطرهای موفق در بازار که پیشتر زمان زیادی از طراح عطر می گرفت اکنون بر عهدۀ تیم های شیمیست-پرفیومری گذاشته شده است که تخصص این کار را دارند و این بررسی ها را بسیار بهینه تر انجام می دهند، بنابراین، زمان طراح عطر یا همان پرفیومر آزاد شده و او الزاماً باید بر روی جنبه های خلاقانۀ کار ساخت عطر تمرکز نماید.
امـروزه آنالیز GC امکان اندازه گیری خلوص ترکیبات طبیعی و ارائه پاسخ به ابهاماتی که در مورد این مواد وجود دارد را فراهم کرده است. بنابراین، چنانچه پرفیومر با محدودیت های اقتصادی مربوط به قیمت مواد طبیعی روبرو نباشد می تواند به نوع خالص و قابل اعتماد این مواد دسترسی داشته باشد. حتّی در صورتی که پرفیومر بخواهد از گرید تجاری مواد طبیعی استفاده کند بسیار دقیق تر از گذشته قادر خواهد بود خلوص این مواد را اندازه گیری نماید.
تاریخ عطرسازی همواره نوعی تغییرات تکاملی را تجربه کرده است. پرفیومرها عطرهایی که تحسین آنها را برمی انگیخت با جایگزینی اجزاء تشکیل دهندۀ آنها با مواد مشابه ولی جدید مورد بررسی قرار می دادند. نتیجۀ این کار تغییر مرکز ثقل عطر و ایجاد تغییرات جزئی و ظریف در آنها بود. قلب این فرایند، تلاش برای تسلط بر عطر مدل و تغییرات جزئی است که روی این عطرها انجام می شود. این تلاش در راستای برجسته سازی ویژگیهای خاص و نشان دادن توانایی عطر برای حضور دوباره در جهان دائماً در حال تغییر مد و سلیقه می باشد؛ درست همانند تفسیرهایی که بر کتاب های قدیمی نوشته می شود. این فرایند با توجه به سختی کار تطبیق عطر مدل به کندی پیش می رفت. عطر مادام روشاس که بر اساس عطر آرپیژ در سال ۱۹۶۰ میلادی ساخته شد، توانست در میان زنجیره عطرهای گلیِ آلدئیدی که با عرضۀ شانل نامبر فایو در سال ۱۹۲۱ میلادی آغاز و بدون توقف ادامه یافته بود، جایگاهی برای خود دست و پا کند. عطر فیجینیز از نسل لایردوتمپس بود.
امروزه ظهور نسل‌های جدید از عطرهای موفّق یک فرآیند تقریباً آنی است. ظرف چند سال و گاهی حتی چند ماه از عرضه یک عطر خوب، نسل های جدیدی از آن تولید و به بازار وارد می شوند. این کار نه تنها بازار عطرهای فاین را تحت تأثیر قرار داده است، بلکه به لطف فرایند رخنه به پایین، باعث تغییراتی در بازار دئودورانت ها و حتّی محصولات خانه داری و شستشوی لباس نیز شده است. برچیده شدن یک مد و تغییر گرایش مصرف کننده ها به یک مد دیگر ممکن است با همان سرعتی اتفاق بیافتد که یک مد فراگیر می شود.
قطعاً نسبت دادن سرعت این تغییرات به پدیده GC/MS اشتباه است؛ بلکه منشأ حقیقی آن در تحول اهداف بازاریابی نهفته است. تأثیر GC/MS در واقع در افزایش سرعت فرایند تطبیق عطرها و ساخت نمونه های مناسب برای بکارگیری در محصولات کاربردی بوده است نه در تسریع تغییرات گرایشهای بازار.
نقشی که کروماتوگرافی گازی و طیف سنجی جرمی در کنار سایر روشهای پیشرفته آنالیز در تشدید نگرانیهای عمومی درباره اثرات عطرها و مواد معطر بر سلامتی انسان ایفا کرده اند، هرچند اساسی است ولی به نظر میرسد هنوز روشن نیست.
یک نسل پیش تر، نظر عامه مردم درباره سلامت غذاها به مواد غذایی اصلی محدود می شد؛ به زور مثال: میوه و سبزیجات تازه مفید هستند؛ شیرینی مفید نیست؛ پروتئین‌ها خوب هستند و چربی بیش از حد نیز خوب نیست. همین طرز تفکر در مورد مواد مفید یا مضر برای پوست نیز رواج داشت. حلال های تند برای پوست مضر و کرم ها و روغن ها مفید هستند. علم به اینکه بیشتر محصولات غذایی و مراقبت پوست، علاوه بر مواد اصلی تشکیل دهنده خود، حاوی مقادیر کمی از سایر اجزاء از جمله افزودنی ها و باقیماندۀ موادی که در فرایندهای نگهداری، تولید و بسته بندی این محصولات به کار گرفته می شوند، نیز می باشند فقط به یک گروه کوچک از متخصصان محدود می گردید.
با پیشرفت سریع روش های تجزیه، این متخصصین موفق به کشف مواد مضر بیشتری حتّی در غذاهایی که هیچ شکی در سالم بودن آنها وجود نداشت گردیدند: در گوشت تازه، غذا و شیر بچه از جمله شیر مادر و حتی در آبی که مینوشیم و هوایی که تنفس میکنیم. دیری نپایید که این یافته ها توجه عموم مردم و قانونگذاران را به خود جلب نمود. بنابراین ما امروزه در محیطی زندگی میکنیم که آگاهی عمومی در مورد افزودنی ها و ناخالصی های موجود در مواد غذایی و تأثیرات مخرب آنها بر سلامت انسانها تا حدی افزایش یافته که تصورات مربوط به خواص اصلی غذاها و نوشیدنی ها را تحت الشعاع قرار داده است.
همچنین جو موجود بر ادراک و برداشت مصرف کننده از کیفیت محصولاتی که طراح عطر با آنها در ارتباط می باشد، مانند محصولات آرایشی و خوشبوکننده ها، شوینده ها و محصولات مراقبت منزل، تأثیرگذار است. مصرفکنندگان در مورد این محصولات نیز مواد افزودنی و ناخالصی ها را عامل مضری برای سلامت خود میدانند. یکی از این افزودنی‌ها که نگرانی مصرف کننده ها در مورد سلامت محصولات را برانگیخته است، عطر می باشد. بنابراین، پرفیومری که در این شرایط کار می نماید، بایستی همواره نسبت به قوانین و الزامات مربوط به سلامت عطرها و تغییرات آنها آگاه باشد. این قوانین ممکن است قوانین ملی یک کشور و یا قوانین داخلی برخی شرکت های خاص باشند.
به موازات آگاهی مردم از تأثیرات احتمالی این مواد بر سلامت آنها، نگرانی های عمومی نیز در رابطه با تأثیرات زیست محیطی در مورد مواد مذکور و ناخالصی های همراه آنها افزایش یافته است. منشأ این تحولات ارتباطی به پیشرفت های شیمی تجزیه نداشته ولی مسیر تحولات کاملاً تحت تأثیر این پیشرفتها بوده است. نگرانیهای زیستمحیطی نیز به شدت بر کار پرفیومر تأثیرگذار هستند.
اندازه گیری عملکرد عطر نیز جزء موضوعاتی است که روش های پیشرفته آنالیز بر آن تأثیرگذار بوده اند؛ ولی این اثرگذاری به تازگی آغاز گردیده و نتایج اصلی آن در آینده بهتر نمایان خواهند شد.
عطرسازی هنر خلق تجربیات معنا دار و لذتبخش از حس بویایی است. تجربه ای که بوییدن یک عطر در انسان ایجاد می نماید شاخصی از عملکرد عطر می باشد. پدیده های پیچیده و متعددی از جمله پدیده های شیمیایی، فیزیکی و عصبی، در فرایند ادراک یک عطر از لحظه ای که عطر وارد یک محصول می شود تا لحظه ای که آن را می بوییم دخالت دارند. پیش از پیشرفت های اخیر، تنها راهی که برای بررسی عملکرد یک عطر یا مادۀ معطر در بیس محصول وجود داشت بوییدن محصول پس از افزودن عطر به آن بود. بوییدن یک راه غیردقیق برای اندازه گیری شدت رایحه که یکی از جنبه های اصلی عملکرد مادۀ معطر است می باشد. علاوه بر این، از آنجا که بوییدن یک فرایند ذهنی می باشد بنابراین این پدیده تحت تأثیر انواع انحرافات قرار دارد. چنانچه پدیده هایی که از اضافه کردن عطر به محصول تا بوییدن رایحۀ محصول و ادراک آن توسط مغز وجود دارد را به صورت یک زنجیره در نظر بگیریم، ادراک عطر آخرین حلقه از این زنجیره می باشد. لذا چنانچه مشکلی در عملکرد عطر وجود داشته باشد تشخیص اینکه منشأ این مشکل در کدام مرحله است با استفاده از بوییدن ناممکن خواهد بود.
امروزه استفاده از کروماتوگرافی فضای فوقانی می تواند اطلاعات عینی از نقطه ای میان ابتدا و انتهای زنجیرۀ فوق در اختیار ما قرار دهد. علاوه بر کروماتوگرافی فضای فوقانی، انواع روش های استخراج و کروماتوگرافی مایع نیز در دسترس طراح عطر قرار دارند. بنابراین، طراح عطر خواهد توانست تغییرات شیمیایی که در پایۀ محصول بر روی مواد معطر رخ می دهد را شناسایی کرده و از این اطلاعات به منظور افزایش عملکرد عطر استفاده نماید.
پی بردن به تغییرات عمیقی که پیشرفت روشهای تجزیه در عطرسازی به دنبال داشت و همچنین احساس نیاز به ایجاد رویکردهای جدید در آموزش عطرسازی، ایده نوشتن این کتاب را در ذهن نویسندگان آن ایجاد کرد.
یکی از نویسندگان اصلی کتاب حاضر یعنی آقای کالکین معلم پرفیومری یا همان طراحی عطر است. وی در کار روزمرۀ خویش به عنوان یک معلم تأثیر شگرف و اعجاب آور آگاهی از ساختار دقیق یک عطر خوب بر فرایند یادگیری و آموزش مهارت های عطرسازی را درک کرده است. حرفۀ مؤلف دیگر کتاب، آقای جلینک نیز در ابتدا ارزیابی و پژوهش بر روی جنبه های فیزیکی عملکرد عطر بود که بعداً کار خود را به مطالعه و سنجش پاسخ های رفتاری انسان به عطرها تغییر داد. آقای جلینک معتقد است که پیشرفت روش های آنالیز شیمیایی بر حوزۀ کاری او نیز تأثیرگذار بوده است.
کتاب حاضر در میانۀ دوره ای که با تغییرات سریع همراه بوده نوشته شده است. بنابراین، نمی توان ادعا کرد که موضوعات مطرح شده در کتاب به طور تمام و کمال پوشش داده شده اند. با این حال امیدواریم که این کتاب به عنوان یک بررسی جامع از هنر در حال پیشرفت عطرسازی نه تنها به عنوان یک مرجع درسی برای طراحان عطر آینده مفید واقع شود، بلکه راهنمای مفیدی برای فعالان صنعت عطر، مواد معطر و صنایع مختلفی که عطر در محصولات تولیدی آنها به کار می رود باشد و اطلاعات آنها در مورد عطرسازی مدرن و خلق عطرهای جدید را افزایش دهد.
J. STEPHAN JELLINEK [جی. استفان ژلینک]
ROBERT R. CALKIN [روبرت آر. کالکین]
HOLZMINDEN, GERMANY [هولسمیندن، آلمان]
گالری فرانس پاریس: فروشگاه اینترنتی عطر و ادکلن فرانس شاپ
