گل برای عطر؛ گل برای ادکلن؛ طلای معطری که قدرش را نمی‌دانیم

زادگاه و رویشگاه آغازین گل‌ های محمدی، سرزمین کهن ایران و منطقه خاورمیانه است؛ در آغاز سده هفدهم میلادی گل‌سرخ ایران به کشورهای هندوستان، شمال آفریقا و ترکیه و سپس به بلغارستان برده شد و کاشت آن گسترش یافت. ایران از دیرینه‌ترین کشورها برای تولید گل‌سرخ به‌شمار می‌رود و پیشینه آن در این زمینه به بیش از ۲۵۰۰ سال می‌رسد.

در سال های گذشته دور، گل‌های سرخ رُز چیده شده و در چربی‌هایی قرار داده شده و عطر گل رز را استخراج و بجای دارو در درمان بیماری‌های گوناگون به کار می‌گرفته‌اند.

ایرانیان در آن دوره اولین بار روش تقطیر را نوآوری کردند و فرآوری گیاهان دارویی به روش تقطیر در ایران، پیش از تاخت و تاز مغولان به اوج خود رسید؛ به‌گونه‌ای که همه ساله مقدار فراوانی گلاب، عرق نسترن، نعناع، رازیانه و گیاهانی دیگر از راه دریا و خشکی به شمال قاره آفریقا، اروپا، چین، هندوستان و یمن فرستاده می‌شد.

همچنین با کاربرد گیاهان دارویی، داروهای زیادی به‌صورت خشک و یا عصاره‌های تغلیظ شده تهیه و صادر می شدند؛ سپس هنر گلاب‌گیری در سده دهم از ایران به اروپا برده شد. اولین کشور اروپایی که این هنر را به خدمت گرفت کشور اروپایی اسپانیا بود.

گل‌هایی زیبا با قیمت‌های میلیون دلاری

ولی عطر گل سرخ ایران به دلیل شرایط آرمانی آب و هوایی از مرغوبیت ویژه و چشمگیری برخوردار می باشد.

در حال حاضر بطور مسلم پرورش انواع گل‌های تزئینی و گل‌های معطر، ضمن برآوردن نیازهای روزافزون داخلی از جنبه اشتغال‌زایی و رونق بخشیدن به صادرات و افزایش درآمد ناخالص ملی نقش به سزایی ایفا می نماید.

پرورش گل‌ های محمدی براساس اصول فنی به زراعی و روش‌های نوین کشاورزی توسط پرورش‌دهندگان، اتخاذ سیاست‌های سنجیده صادراتی از سوی دولت، رعایت اصول موازین استاندارد ملی و بین‌المللی در فرآوری از سوی تولیدکنندگان گلاب و ارتقاء سطح کیفی آن باعث رونق روزافزون این محصول خواهد شد.

امروزه تجارت اسانس‌های گیاهی از مرحله کشت گیاهان اسانس‌دار تا مرحله فروش و بازاریابی فرآورده‌های حاصل از آن مانند عطر و ادوکلن، از ساختاری کلی و مشخص با عنوان صنعت اسانس تبعیت می‌کند و بسیاری از کشورهای قدرتمند نظیر فرانسه، آمریکا، بلغارستان، برزیل، روسیه و غیره آنرا در برنامه‌های اقتصادی خود قرار داده‌اند و از مزایای اقتصادی-تجاری آن بهره مند می شوند.

طلای مایع یا طلای معطر

گل‌محمدی به «طلای معطر» معروف است؛ زیرا که ماده اولیه کارخانه‌های عطرسازی در دنیاست؛ هر کیلوگرم اسانس این گیاه چندین هزار دلار ارزش دارد؛ از این رو امروزه در جهان فرا صنعتی از آن به‌عنوان «طلای مایع» یاد می‌شود.

گل‌سرخ یا گل رز، درختچه‌ای دارای شاخه های گل‌دهنده تیغ‌دار است و تاکنون بیش از ۲۰ هزار گونه گل رز شناسایی شده است. این گیاه بر اساس نژاد به هفت دسته تقسیم می‌شود که شامل گل‌سرخ فرانسوی، نسترن، گل چای، گل‌سرخ با گل‌های متعدد، گل‌سرخ مینیاتوری، گل‌سرخ بنگال و گل‌سرخ ایرانی است.

گل‌محمدی نام نوعی گل رز از تیره رُزاسه است که از دوره های پیشین در ایران کشت می‌شده است؛ زمین های مناسب برای کشت گل‌محمدی اغلب مناطق کوهپایه‌ای و اقلیم خشک و نیمه خشک با تابستان‌های معتدل و خشک و زمستان‌های سرد است.

در کشور ما بیشترین قسمت قابل مصرف گل‌محمدی گلبرگ و گلابگیری این گل می‌باشد که به تازگی نیز از اسانس آن استفاده می‌شود؛ ولی گل‌محمدی دارای فرآورده‌های پیچیده و گرانقیمتی همچون اسانس‌های نوع اول و دوم، آبسولوت، تامپ و روغن مطلق نیز می‌باشد که در کشورهایی همچون ترکیه و بلغارستان استخراج می‌شود و در موارد متعدد قابل استفاده می باشد.

گل‌محمدی گیاهی ارزشمند با خواص غذایی و درمانی

محصولات عمده‌ای که از گل‌محمدی تهیه می‌گردند شامل گلاب، اسانس و گلبرگ خشک است که از آنها در صنایع دارویی، عطرسازی، فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی استفاده می‌شود. روغن رز یا اسانس (rose absolute) از تقطیر جز به جز گلبرگ‌های رز به‌دست می‌آید و مصرف اصلی آن در صنعت عطرسازی است.

اسانس گل‌محمدی از پیچیده‌ترین فرآورده‌های معطر است که در آن حدود ۵۰۰ ترکیب وجود دارد و هنوز بسیاری از ترکیبات آن شناسایی نشده، به همین دلیل رعایت اصول برداشت و استخراج اسانس و گلاب در گل‌محمدی اهمیت ویژه‌ای دارد. در صنایع بهداشتی به‌ویژه در تولید صابون، لوسیون‌های پاک‌کننده پوست، کرم‌ها و لوسیون‌های مرطوب‌کننده از گلاب و اسانس طبیعی این گل استفاده می‌شود ولی مهم‌ترین استفاده از اسانس گل‌محمدی و گلاب در صنایع عطرسازی است. اسانس این گیاه در فرمولاسیون عطرهای بسیار معروف و پرفروش دنیا به کار می‌رود.

در تاریخچه تولید روغن گل‌محمدی (اسانس) نیز ایران به‌عنوان نخستین کشور تولیدکننده روغن یا همان اسانس گل‌محمدی شناخته شده است. گل‌محمدی به اکثر مناطق ایران منتقل شده و ۱۸ نوع گل‌محمدی در ایران وجود دارد که از نظر کیفیت اسانس و تهیه گلاب با یکدیگر متفاوت هستند. امروزه در اکثر منابع علمی از گل‌ها و اسانس گل‌محمدی به‌عنوان دارو یاد می‌شود و خواص درمانی آن مورد تاکید قرار می‌گیرد.

وجود ۳۰ هزار هکتار از گلستان های گل محمدی در ایران

زینلی مجری طرح گیاهان دارویی در وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه سطح زیر کشت گل محمدی در دنیا حدود ۴۵ هزار هکتار است، گفت: ۳۰ هزار هکتار از این مساحت در ایران است.

وی با بیان اینکه میزان تولید گل محمدی تر در ایران طی سال گذشته ۶۰ هزار تن بوده است، افزود: مقدار صادرات گل خشک محمدی نیز طی پارسال ۳۰۲ تن بوده که درآمد حاصل از صادرات گلبرگ و غنچه خشک یک میلیون و ۶۰۰ هزار دلار بوده است.

زینلی ادامه داد: علاوه بر آن طی پارسال ۲.۵ تن اسانس گل محمدی و سه هزار و ۳۵۰ تن گلاب به خارج صادر شد که میزان درآمد حاصل از آن از محل صادرات اسانس برای کشور دو میلیون و ۴۰۰ هزار دلار و از محل صادرات گلاب سه میلیون و ۷۰۰ هزار دلار بئده است.

به گفته وی عمده گلاب صادر شده به کشورهای کویت، عمان و امارات، گل های خشک صادر شده به کشورهای آلمان، پاکستان و ترکیه و اسانس صادر شده به کشورهای هنگ کنگ، چین و کانادا بوده است.

زینلی تصریح کرد: ایران از لحاظ صادرات گلاب در جایگاه اول در دنیا قرار دارد ولی از نظر صادرات گل و گل برگ خشک در جایگاه ۵۳ و در صادرات اسانس گل محمدی نیز در جایگاه ۵۶ جای دارد.

صادرات فرآورده های گل محمدی به نام ایران ثبت نمی شود

وی در پاسخ به این پرسش که چرا ایران با وجود اینکه بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی را به خود اختصاص داده ولی در صادرات اسانس گل محمدی که درآمدزایی خیلی بالایی دارد در جایگاه خوبی برای صادرات قرار نگرفته تصریح کرد: از آنجاییکه ایران عضو سازمان تجارت جهانی نیست، صادرات محصولی که انجام می دهد به نام کشورمان ثبت نمی شود وگرنه اسانس گل محمدی نیز به طور قابل قبولی صادر می شود. لذا می توان نام عطرها و ادکلنهای برند معتبر ایرانی بر آنها نهاد.

مجری طرح گیاهان دارویی در وزارت جهاد کشاورزی خاطرنشان کرد: علاوه بر آن بیشتر فرآورده های گل محمدی که در ایران تولید می شود بیشتر در داخل مصرف می شود؛ بطوریکه بین ۱۵۰ میلیون لیتر گلاب، عرقیات گل محمدی به مصرف داخل می رسد.

وی مصرف سرانه هر ایرانی از گلاب را دو لیتر در سال اعلام کرد و گفت: بنابراین به این نتیجه می رسیم که نیاز داخل کشور به گل محمدی و فرآورده های آن بالا است.

زینلی با اشاره به اینکه میزان صادرات گل خشک در سال ۹۸، ۱۹۲ تن و اسانس ۷۳۰ کیلوگرم بوده است، افزود: میزان صادرات گل خشک در سال گذشته به ۳۰۲ تن و اسانس به ۲.۵ تن رسیده که نشان از افزایش صادرات فرآوده های گل محمدی به خارج از کشور است.

تولید اسانس گل محمدی نیازمند مشتری های خاص

محمدعلی معموری که دارای واحد تولیدی عرقیات، اسانس و عصاره از گیاهان دارویی در جاجرم است بیان داشته اند که: حدود ۱۸ روز است که واحد تولیدی را فقط به تولید گلاب اختصاص داده ایم.

ایشان با تأکید بر اینکه این واحد تولیدی قابلیت تولید اسانس گل محمدی را نیز دارد، افزود: ولی تولید اسانس نیازمند وجود یک مشتری خارجی و یا یک بازرگان است تا امر بازاریابی را انجام داده و بعد از آن به واحد تولیدی اسانس و عصاره گیری سفارش محصول بدهد.

معموری در ادامه بیان داشتند: در حال حاضر قیمت خرید هرکیلوگرم گل محمدی در این استان حدود ۱۲ هزار تومان است که برای تولید یک کیلوگرم اسانس به ۴۰ میلیون تومان گل محمدی است و از سوی دیگر برای هزینه تولید نیز ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان نیاز است.

وی تأکیدکرد: چنانچه مشتری خاصی وجود داشته باشد اقدام به تولید اسانس گل محمدی می کنیم در غیر این صورت فقط می توانیم گلاب تولید کنیم.

این تولیدکننده در استان خراسان شمالی خاطرنشان نمود: برای تولید گلاب هم از سال گذشته دچار مشکل شدیم؛ به گونه ای که حدود هشت تن از گلاب های تولید شده در سال گذشته بر روی دستمان باقی ماند و به فروش نرفت و امسال نیز با احتیاط امر گلاب گیری را انجام می دهیم.

وی ادامه داد: این واحد تولیدی در گذشته یک بازرگان خارجی برای خرید گلاب داشت که محصول تولید شده را با برند از ایران خارج کند و برای خروج محصول نیاز به آن داشت تا نام شرکتی را ثبت کند که متأسفانه بروکراسی های اداری آن قدر زیاد است که تصور می کنم هنوز موفّق به ثبت شرکت نشده است.

فناوری روز نیاز گلستان های استان خراسان شمالی

ماشاالله رحمتی یکی دیگر از باغداران که دارای هفت هکتار گلستان گل محمدی در منطقه فاروج است، نیز گفت: با تأکید بر اینکه امسال وضعیت دارندگان گلستان های گل محمدی خوب است، گفت: یکی از مهمترین علل این امر آن است که به سبب وجود مشکلات متعدد طی سال های گذشته در گلستان های گل محمدی، بسیاری از باغداران گلستان های خود را از بین برده و اقدام به تولید محصول دیگری کرده اند و این امر سبب شده تا بین عرضه و تقاضای گل تعادل ایجاد شود.

وی افزود: در حال حاضر قیمت خرید گل از باغدار نیز مناسب است؛ بطوریکه خرید نقدی هر کیلوگرم گل محمدی ۱۲ هزار تومان و پرداخت وجه بعد از گذشت دو ماه ۱۴ هزار تومان است.

رحمتی که خود دارای واحد گلاب گیری در شهرستان فاروج است، در ارتباط با مهمترین نیاز دارندگان گلستان های گل محمدی بیان کرد: در حال حاضر مهمترین نیاز باغداران گل محمدی فناوری روز است.

ایشان ادامه داد: ما به آن نیاز داریم تا یک گروه علمی به کشورهای تولیدکننده گل محمدی، گلاب و عصاره گل سفری داشته باشند و روند کار را در آنجا از نزدیک مشاهده کرده و سپس تجربیات خود را در گلستان های موجود منتقل نمایند.

رحمتی تصریح کرد: در حال حاضر شیوه هایی که برای گلاب گیری استفاده می شود کاملاً سنتی است و در واقع چندان جنبه علمی ندارد و نیاز است که تجربیات برخی از کشورهای پیش رو در زمینه تولید گلاب و عصاره گل محمدی کسب شود و فناوری های لازم در این زمینه در کشور و در این استان فراهم شود.

وی بیان کرد: یک کیلوگرم اسانس کامل گل محمدی با کیفیت برتر در سایر کشورهای ۴۰۰ میلیون تومان است؛ این در حالی است که این رقم در ایران عدد ۴۰ میلیون تومان می باشد و تنها دلیل این تفاوت قیمت وجود نبود فناوری های روز دنیا برای تولید است.

پیش بینی تولید ۳۵۰ تن گل محمدی از گلستان های استان خراسان شمالی

محمدعلی شریکیان مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز گفت: از پیش بینی ۳۵۰ تُن گل محمدی در این استان خبر داد.

وی افزود: راندمان تولید گل محمدی در گلستان هایی که گل محمدی چهار تا پنج ساله دارند حدود پنج تن است.

وی گفت: استان خراسان شمالی از لحاظ سطح زیر کشت گل محمدی در ایران رتبه هشتم و از لحاظ تولید جایگاه هجدم را دارد و در حال حاضر سطح گلستان های گل محمدی در خراسان شمالی به ۴۸۶ هکتار رسیده است.

امید است تا با همکاری یکدیگر و با اندیشه و تدبیری دقیق تر، به تولید ملی توجه بیشتری کنیم تا از خروج ارز از کشور جلوگیری شود و همه ایرانیان محصولات عطری داخلی را خریداری نمایند.

گالری فرانس پاریس: فروشگاه اینترنتی عطر و ادکلن فرانس شاپ