فرانس شاپ: فروشگاه عطر |
در جهان هیچ چیز نخواهد توانست به قدرت رایحه ای که ریشه در گذشته دارد، گذشته را به تصویر کشد. اگر چه حس بویایی انسان در مسیر تکامل ضعیف شده و نادیده گرفته شده و واژگان کافی براش تعریف نشده ولی این حس به تنهایی زبانی است گویا و قدرتمند که می تواند پرت افتاده ترین احساسات و خاطرات را مجدداً از مسیری که گاهی نمی دانیم کجاست بازپروری کند. در هر نقطه جهان نیز انسانهایی وجود دارند که بدون آنکه ذره ای از زبان یکدیگر را درک کنند و بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند عشقی مشترک را با هم شریک می شوند. عشق به کتاب و مطالعه یکی از قابل تقدیرترین و همه گیرترین فانتزی های انسان هاست.
این روزها حضور فناوری در زندگی روزمرۀ آحاد جامعه امری بسیار عادی و لازم تلقی می شود و به کمک همین فناوری ها فرصت های مطالعه در وسایل نقلیۀ عمومی، موقع غذا خوردن یا استراحت بدون اینکه مجبور باشید حجم و وزن یک کتاب را تحمل کنید برای همه ما میسر شده است. همچنین به منظور حفظ درختان و تولید کمتر کاغذ سالانه هزاران یا حتّی میلیونها کتاب به صورت پی.دی.اف-PDF یا فرمت های قابل اجرا برای نوت بوک ها، لپ تاپ ها و تلفن های همراه هوشمند به فروش می روند و در ازای آن نسخۀ خطی آنها کمتر انتشار می یابند.
اکنون از شما می خواهم همانطور که نشسته اید و به مطالعه «بوی عطر کاغذ و کتاب؛ تفاوت مفهوم رایحه و عطر» می پردازید، لبۀ آی پد را بو نمائید؛ یا یک فلش مموری حاوی صدها کتاب PDF را بو کنید؛ آیا واقعاً می توان با بوی یک کتاب فروشی در خیابون انقلاب مقایسه اش کرد؟ این موضوع احساسی به کنار؛ آیا می توان هیچ چیزی را در دنیا با آن لحظه که بینی را عمیقاً بین صفحات کتابی – چه نو و چه کهنه – میکشیم عوض کرد؟
بوی کتاب، بوی دنج و مهربان کتاب کهنه یکی از آن روایح عجیب غریبی است که تقریباً هر انسانی شیفته و مفتونش است. چه افراد خورۀ کتاب و چه کسانی که در فرصت های آزاد فقط مطالعه میکنند و چه آنهایی که مطالعه نمیکنند. این رایحۀ دوست داشتنی و ساده چه چیزی در خود نهفته دارد و چه بویی است که اینطور جادو میکند و احساس خوبی را تقدیم مخاطب می نماید؟
پروفسور ماتیا سترلیچ-Matija Strlič از کالج لندن در انگلستان این رایحۀ منحصر به فرد را اینگونه تعریف میکند: “ترکیبی از نُتهای علوفه ای و رد قویِ نُتهای اسیدی و بوی وانیلی روی لایه ای از رطوبتِ جا افتاده تشکیل بویی را می دهدکه با آن کتاب کهنه را میشناسیم”.
این ترکیب در کتاب های قدیمی می تواند از چسب، کاغذ و مرکب تشکیل شده باشد که به مرور زمان مضمحل شده اند و ترکیبات ارگانیک فرّاری را آزاد خواهند کرد که توسط بینی به عنوان بوی کتاب قدیمی کُدگذاری می شود. کتاب های جدید نیز ترکیبی از همان روایح ارگانیک فرّار را دارند که گرچه با همتای قدیمی تفاوت دارند ولی از یک جنس هستند: بوی کاغذ تازه و مرکب چاپ و چسب حرارتی که بنا به تنوع متریالِ استفاده شده در مرکب، کاغذ یا چسب به مراتب روایح متنوع تری دارند.
برای آنکه رایحۀ کتب قدیمی را بهتر بشناسیم بایستی نخست این رایحه را بشکنیم. این رایحه حالتی وانیلی، اندکی شیرین، اندکی شبیه بوی انجیر، پودری و پُرزدار، و کمی گـُلی–تنباکویی دارد. ولی چنانچه از زبان مردمی که به عطر و دنیای رایحه مسلط نیستند بشنویم این رایحه شبیه شکلات کاکائویی و قهوه است. بله تعجب نکنیند. همانند کتابها هر جسمی که بویی از خودش دارد ترکیبات ارگانیک فرّار [Volatile Organic Compounds] را آزاد میکند که در واقع بوی آن جسم هستند و VOC شکلات و قهوه به VOC کتاب بسیار شباهت دارد. تعجب کردید؟ کاکائو و قهوه دو ترکیب شیمیایی به نام سلولز-cellulose و لیگنین-lignin دارند که هر دو به وفور در کاغذ کهنۀ در حال اضمحلال یافت می شوند.
اگر بخواهیم به این ترکیب به صورت علمی تر وارد شویم و آنرا آنالیز نمائیم، رایحۀ وانیل مانند کتاب به خاطر حضور نُت وانیلین است که مادۀ اصلی وانیل می باشد و بوی وانیل را تولید میکند. بنزالدهید بویی بادامی و پودری به آن می بخشد. بوی شیرین کتاب از تولوئن میاد و همچنین اتیل بنزن، و 2-اتیل هگزان اندکی بوی گلی و توتونی میسازد. این بوی خالص و مشترک بین همه کتب قدیمی وجود دارد. به علاوه، نم، رایحۀ دودی چوب قفسۀ کتابخانه، گلی که روزگاری بین صفحات پـَخت شده بوده و هر چیزی که کتاب در طول عمرش با آن برخورد داشته، می تواند روی هویت بویایی آن کتاب تأثیر بویایی بگذارد. همین کُدهای بویایی به محققین کمک می نماید که روند اضمحلال کتاب های نفیس را تشخیص بدن و از پوسیدن آنها جلوگیری کنند.
اکنون این پرسش به وجود می آید که این بوی خوش قدیمی را چگونه می توان در روایح و عطرها یافت. اساساً هنگامی که به تعریف رایحه و عطر میرسیم یک تفاوت بزرگ بین این است که سرنوشت هر برند را می تواند رقم بزند. بنابراین در اینجا تعریفی خوب از رایحه و عطر ارائه می دهیم که شاید در حوزه دیگری سندیت نداشته باشد. «رایحه» یک بوی مشخص از یک جسم، مکان یا چیزی که دیده و لمس می شود است که ما را مستقیماً یاد آن چیز می اندازد؛ مانند بوی پیتزا یا کتابخانه. ولی «عطر» یک بوی انتزاعی است که یک حس را به مخاطب می رساند و قابل لمس نیست؛ اما قابل تصور است. مانند حس خوب کتاب خوندن کنار پنجره ای که باران روی شیشه هاش میرقصد. البته این تعریف عمومیت ندارد و تنها برای شفاف سازی ارائه شد. بنابراین، عطری مانند Demeter Paperback یا مثلا عطر In the Library از برند آمریکایی CB I Hate Perfume و همچنین عطر Paper Passion تولید گزا شون برای شرکت Wallpaper* STEIDL بیش از اینکه عطر باشند رایحه هستند و به طور مستقیم بوی کتاب و کتاب خانه و کاغذ را احساس میکنیم. همچنین عطرهای Paper و Book از خانۀ عطر Commodity را نیز می توانیم جزو این دسته عطرها قرار دهیم.
دستۀ دوم عطرهایی را شامل می شود که بویی شبیه بوی کتاب در ترکیباتشان حضور دارد و آن به دلیل مولکول های مشترک بین بوی کتاب و ترکیب عطر است. مانند بنزوئین و وانیل و چوب گائیاک. تفاوت این دسته با دستۀ نخست در انتزاعی بودن ترکیبات است. یعنی عطر ترکیبی دارد که به بوی مادۀ خاصی اشاره نمیکند ولی برخلاف دستۀ نخست که به طور مستقیم سعی در بازسازی یک بوی مشخص دارند، با ترکیبی حساب شده احساسی را یادآور میشوند و سبب خواهند شد تا آن حس در ذهن شما شکل گیرد. از بین این عطرها می توان به Guerlain Bois d’Armenie که بویی کاغذ مانند دارد و عطر Christian Dior Bois d’Argent اشاره نمود. همچنین عطر Byredo Bibliothèque و عطر Biblioteca de Babel از برند آرژانتینی Fueguia 1833 به خاطر شبیه سازی بوی کتاب و کاغذ و کتابخانه میتوانند مرجع خوبی محسوب شوند.
