سرشت آحاد جامعه به گونهای است که در اغلب موارد تمایل دارند به سمت و سوی محصولات طبیعی سوق داده شوند. لذا، چه چیزی بهتر از یک عطر طبیعی خالص است؟ برخلاف صنایه غذایی، در صنعت عطرسازی هنری، از نظر کیفی تفاوتی بین نتهای طبیعی و مصنوعی وجود ندارد. همچنین گزینه بهتر و بدتری درکار نیست و هر دو نت نقش خاص خود را در ایجاد تعادلی ظریف در ترکیب یک عطر خوب و با کیفیت ایفا مینمایند. این نقشها متفاوت بوده ولی همواره تکمیلکننده یکدیگر هستند.
تفاوت نتهای طبیعی و مصنوعی چیست؟
برای درک دقیق چرایی این مسأله، نخست باید تفاوت نتهای طبیعی و مصنوعی را دانست. لذا ضروری است اندکی عمیقتر شده و ماهیت این نتها را مورد مداقه قرار دهیم.
نتهای عطرهای طبیعی بکر و اصیل:
نتهای طبیعی موجود در عطرها، مواد بودار قابل استخراج از دل جهان هستی بیرون آمده اند؛ یعنی از درختان، برگها، گلها و تا همین چند سال پیش از حیوانات و خمیر مایه آنها عالم طبیعت است.
بنابراین بوهای طبیعی گستره وسیعی از زیستگاه ها را در بر میگیرند؛ از جمله نُتهای گُلی، چوبی و مرکباتی. عطری که حاوی درصد قابل توجهی از نتهای طبیعی با کیفیت است، به راحتی اصالت خود در رایحه به نمایش می گذارد. قوی و شدید است ولی در عین حال تازگی خود را دارد و برازنده و سرشار از رگهها و ابعاد گوناگونی است که در طول روز خود را یکبهیک آشکار می سازد. نتهای طبیعی در قیاس با اسانسهای مولکولی منحصر به فرد هستند ولی بدون آنها قادر به ایجاد تعادلی پایدار و یکدست نیستند.
نت های مصنوعی، عطرهای مولکولی:
مولکول عطرهای مصنوعی نه از دل طبیعت بلکه درون آزمایشگاههای عطرسازی شکل میگیرند. آنها در محیطهای امن ایجاد و بارها و بارها توسط نهادهای نظارتی بینالمللی تست میشوند. نتهای مصنوعی به انواع گوناگونی تقسیم میشوند. شناختهشدهترین آنها تثبیتکنندهها یا فیکساتورها هستند که سبب میشوند نتها برای مدت طولانیتری روی پوست باقی بمانند. دسته دیگری از آنها با هدف کاستن از شدت ماده خام به کار گرفته میشوند و وظیفه برخی دیگر این است که نتهایی چند بعدی را به خوبی با یکدیگر ترکیب کنند. به بیانی دیگر، چیزی که نتهای مولکولی را منحصر به فرد می نماید، توانایی این مولکول های عطری در هماهنگ شدن با همتاهای طبیعیشان است. در نتیجه این هماهنگی است که کیفیت، ماندگاری و شخصیت عطر ارتقاء پیدا میکند.
پیدایش نتهای مصنوعی در اوایل قرن بیستم میلادی این امکان را فراهم نمود تا رایحه های موجود در طبیعت را بازآفرینی کنند. بوی دریا، نتهای میوهای مانند هلو، خیار، انبه و یا نتهای گلی مانند گاردنیا؛ اینها نتهایی نیستند که بتوان از دل طبیعت بیرون کشید. ولی به لطف مولکولهای تهیه شده در آزمایشگاه های عطرسازی، امروزه همه آنها در دسترس هستند.
نتهای مصنوعی همچنین به استادان عطرساز این امکان را خواهند داد تا با کمک رایحههای کاملاً جدید و شکلپذیر، عطرهایی بدیع مطابق با ذائقه و خلاقیت هنری خود بیافرینند. تا اوایل قرن بیستم میلادی، شمار اسانسهای طبیعی قابل دسترس برای یک عطرساز به کمتر از صد مورد محدود میشد ولی با پیدایش نتهای مولکولی خوش بو این تعداد به چندین هزار مورد افزایش پیدا کرد.
مساله تعادل:
هرگز نباید جهان نتهای طبیعی را در روبروی جهان نتهای مصنوعی قرار داد؛ زیرا شاهکارهای عطرسازی در نتیجه هماهنگی، آمیختگی و به تعادل رسیدن این دو جهان بهوجود آمدهاند. برای نمونه، چنانچه نتهای آلدهید مصنوعی نبودند، عطری مانند Chanel n ° ۵ هرگز ساخته نمیشد. در اینجا بهتر است به جای پرداختن به عطرسازی طبیعی، عطرسازی صنعتی را مورد بررسی قرار دهیم. این همان حوزهای است که عطرساز با دقت بهترینهای طبیعت و بهترینهای شیمی را دستچین کرده و با مهارت تمام در هم میآمیزد تا محصولی در بالاترین سطح کیفیت بیافریند.
یکی از سرشناسترین استادان عطرساز در استفاده از نتهای مولکولی، ژان کلود النا، اعتقاد دارد که این نتها نقشی اساسی در کارش ایفا میکنند. وی در کتابش با عنوان آفرینش در دنیای عطر بر نقش بسیار مهم مولکولهای مصنوعی در عطرسازی مدرن تأکید میکند و مینویسد: «شیمی روند بسیار شگفتی را در دنیای عطر ایجاد کرده و موجب شده که عطر به عنوان هنر در نظر گرفته شود».
النا میگوید نتهای مصنوعی مکمل نتهای طبیعی هستند و در کنار هم حقیقتاً کیمیاگری میکنند. سخن وی کاملاً صحیح است. تعادل بین نتهای طبیعی و مولکولی امکان تولید عطرهای انتزاعی را فراهم کرد.
به طور مثال؛ عود-OUD نمونه بارز ترکیب طبیعیها و مصنوعیها است؛ نتی که به طور گسترده در عطرهای امروزی استفاده میشود. تا همین اواخر، عود طبیعی ماده ارزان قیمتی بود، زیرا هم زیادی خاص و از مد افتاده بود و هم بیش از حد قوی و تا حدودی خشک و خشن در نظر گرفته میشد.
با این حال، هنگامی که شرکت مونتال تصمیم به استفاده گسترده از عود گرفت، قیمت عطر افزایش یافت و در نتیجه، تقاضای شدید و ناگهانی سبب شد کمیاب شود. اینجا بود که برخی از عطرسازان شروع به استفاده از عود مصنوعی نمودند.
افسانهها و حقایق مرتبط با نتهای طبیعی و مصنوعی:
نخست باید نادرستی برخی باورهای غلط را درباره نتهای طبیعی و مصنوعی اصلاح نمائیم که در یک فروشگاه عطر معتبر ممکن است بشنوید.
چون طبیعی نیست، پس حتماً مضر است!
سالهاست در عطرسازی مدرن از مواد طبیعی و مصنوعی استفاده میشود. در اینجا لازم است بار دیگر تشریح کنیم که نتهای مصنوعی اصلاً برای پوست مضر و خطرناک نیستند. برخلاف تصور اشتباه عامه، قوانین مربوط به لوازم آرایشی مولکولی به قدری سختگیرانه است که حتّی در برخی موارد منجر به تولید نتهای مصنوعیای شده که از مواد طبیعی ایمنتر و بیخطرتر می باشند.
چون ارزان است، مضر است!
از دیگر باورهای اشتباه در مورد عطرهای مولکولی این است که تصور میشود قیمت تمامشده نتهای مصنوعی در مقایسه با هزینه استخراج مواد خام طبیعی پایینتر است.
در اینباره نیز، بر خلاف باور رایج، باید بیان کنیم که مولکولهای مصنوعی بیشتر هزینه تولید بسیار بالایی دارند. علاوه بر هزینههای سنگینی که صرف سالها تحقیقات علمی میشود، هزینه تست ها و آزمایشها و مجوزهای تولید را نیز باید در نظر گرفت.
طبیعی، طبیعی است دیگر!
آگاهی از منشاء و روش استخراج نتهای طبیعی بسیار با اهمیت است. مناطقی در جهان وجود دارند که به علل جغرافیایی و اقلیمی میتوانند بر کیفیت محصول نهایی تأثیر بسزایی بگذارند. به خصوص درباره عطرهای خاص، عطرهای نیش، عطرهای گرانبها و کمیاب، منشأ مواد اولیه بسیار در کیفیت آنها مؤثر است.
قطعاً دلیلی وجود دارد که بهترین لیمو در ایتالیا به عمل میآید نه در سایر نقاط جهان. عطر بروت-Brut اندونزی به این علت محبوب است که بهترین نعناع هندی در آن به کار رفته است. به همین ترتیب، برتری عطر وتیور-Vetiver را بایستی در جزیره جاوه کشور اندونزی جستجو نمود. در کشور فرانسه و برخی کشورهای دیگر، شماری از نتهای طبیعی از مزارع صنعتی استخراج میشوند و به همین دلیل بو و تندی کمتر و در نتیجه ارزش پایینتری دارند.
نتهای طبیعی در داروهای گیاهی و محصولات دیگر هم به شکل گسترده بکار برده میشوند. این بدان معنی است نوع ارزان تر آنها هم موجود است. شما میتوانید پیراهن تمام ترمه کشمیری را از بوتیکی لوکس بخرید و یا بروید بازار و همان پیراهن را با ترمه کمتر از یک فروشگاه معمولی خریداری کنید. هر دو پیراهن کشمیری هستند اما این کجا و آن کجا.
به بیانی، آشپز ایده آل کسی است که برای پختن غذا مواد خام باکفیت تهیه نماید. لذا، عطرسازان، همانند سرآشپزهای بزرگ، وظیفه مهمی بر عهده دارند و آن یافتن بهترین مواد اولیه و مخلوط کردن این آمیزه ها با یکدیگر است تا خرید عطر را برای مشتریان آسان نماید.
حفاظت از حیاتوحش:
نکته پایانی آن است که نباید لزوم روزافزون بهره برداری از نتهای مولکولی را به جهت حفاظت از حیاتوحش و محیط زیست فراموش نمائیم. امروزه، بکارگیری بسیاری از نتهای طبیعی به دلیل استخراج آنها از حیوانات طی سالهای گذشته ممنوع شده است. عنبر یکی از آنهاست که از ترشحات نهنگ عنبر به دست میآید. نمونه دیگر مُشک است که از ترشحات آهوی هیمالیا تهیه میشود. مدتی است که این نت خوشبو به لطف یک مولکول مصنوعی به نام مشک کتون-Musk Ketone بازآفرینی شده و بسیار با کیفیت است.
سازگاری با محیط زیست و حفظ و نگهداری اکوسیستمهای طبیعی ما را در مقابل یک مسئله اخلاقی قرار میدهد. بنابراین، باید جایگزینهای مصنوعی پیدا کرد که قادر به بازآفرینی بوهایی باشد که دیگر نمیتوان از طبیعت استخراج نمود.
آیا واقعا رقابتی در جریان است؟
دنیای عطرها همواره در حال تکامل است. در آغاز تاریخ عطرسازی فقط از اسانسهای برگرفته از چوب، گل یا گیاه استفاده میشد؛ ولی امروزه نمیتوان تنها از عناصر طبیعی صحبت کرد و در مقابل، از نتهای مولکولی بد گفت. انتخاب نتهای طبیعی و مصنوعی بخشی از یک فرآیند خلاقانه است که طی آن عطرساز به عطر جان میبخشد. عطرسازی در بستر جهانی هیبریدی شکل میگیرد؛ جهانی که در آن طبیعت و علم این امکان را به ما خواهد داد تا احساسات ناب و اصیل خود را در قالب عطرهای نوین بروز دهیم. در این پروسه عطرسازی، هر عنصری جایگاه خود را در ایجاد تعادلی بینقص دارد و ما را در انتخاب عطر متناسب با احساسات و روحیاتمان، برای خرید بهترین گزینه، یاری میکند.